तब्बल ४१ वर्षांनी भारतीयाचे अंतराळात पाऊल
नवी दिल्ली : भारतीय अंतराळवीर शुभांशू शुक्ला आज २५ जून रोजी अ‍ॅक्सियम मिशन ४ अंतर्गत आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाकडे रवाना झाले. त्यांच्यासोबत इतर ३ अंतराळवीरही अंतराळ स्थानकाकडे जाणार आहेत. शुभांशू शुक्ला हे या मोहिमेचे पायलट आहेत. भारतीय वेळेनुसार दुपारी १२ वाजता फ्लोरिडा येथील नासाच्या केनेडी स्पेस सेंटरवरून हे मिशन लाँच करण्यात आले. सर्व अंतराळवीरांनी स्पेसएक्सच्या फाल्कन-९ रॉकेटशी जोडलेल्या ड्रॅगन कॅप्सूलमध्ये उड्डाण केले. ड्रॅगन अंतराळयान २६ जून रोजी दुपारी ४.३० वाजता सुमारे २८.५ तासांनंतर आयएसएसशी जोडले जाईल.
अमेरिकन अंतराळ संस्था नासा आणि भारतीय एजन्सी इस्रो यांच्यातील करारानुसार भारतीय हवाई दलाचे ग्रुप कॅप्टन शुभांशू शुक्ला यांची या मोहिमेसाठी निवड करण्यात आली आहे. शुभांशू हे आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर जाणारे पहिले आणि अंतराळात जाणारे दुसरे भारतीय असतील. ४१ वर्षांपूर्वी राकेश शर्मा यांनी १९८४ मध्ये सोव्हिएत युनियनच्या अंतराळयानातून अंतराळात प्रवास केला होता. अ‍ॅक्स-४ मोहिमेचे मुख्य उद्दिष्ट अंतराळात संशोधन करणे आणि नवीन तंत्रज्ञानाची चाचणी करणे हे आहे. हे अभियान खाजगी अंतराळ प्रवासाला प्रोत्साहन देणेदेखील आहे आणि भविष्यात व्यावसायिक अंतराळ स्थानक (अ‍ॅक्सियम स्टेशन) बांधण्याची योजना असलेल्या अ‍ॅक्सियम स्पेस प्लॅनिंगचा एक भाग आहे.
शुभांशू यांचा जन्म १९८६ मध्ये उत्तर प्रदेशातील लखनौ येथे झाला. त्याने राष्ट्रीय संरक्षण अकादमी (एनडीए) मधून शिक्षण घेतले. ते २००६ मध्ये हवाई दलात सामील झाले आणि लढाऊ विमाने उडवण्याचा अनुभव आहे. त्यांची निवड इस्रोच्या गगनयान मोहिमेसाठीही झाली आहे, जी भारताची पहिली मानवी अंतराळ मोहीम आहे. अंतराळवीर होण्यासाठी त्याने रशिया आणि अमेरिकेत विशेष प्रशिक्षण घेतले. यामध्ये त्याने सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षण, आपत्कालीन हाताळणी आणि वैज्ञानिक प्रयोगांमध्ये काम करायला शिकले.
शुभांशू १४ दिवस तिथे राहील आणि ७ प्रयोग करतील, जे भारतीय शैक्षणिक संस्थांनी तयार केले आहेत. यापैकी बहुतेक जैविक अभ्यास असतील, जसे की अंतराळातील मानवी आरोग्यावर आणि जीवांवर होणारा परिणाम पाहणे. याशिवाय, तो नासासोबत आणखी ५ प्रयोग करतील, जे दीर्घ अंतराळ मोहिमांसाठी डेटा गोळा करेल. या मोहिमेत केलेले प्रयोग भारताच्या गगनयान मोहिमेला बळकटी देतील.
शुभांशू शुक्ला त्याच्यासोबत खास तयार केलेले भारतीय मिठाई घेऊन जात आहे. एका पत्रकार परिषदेत त्यांनी सांगितले होते की ते आंब्याचा रस, गाजराचा हलवा आणि मूग डाळ हलवा अंतराळात घेऊन जातील. त्यांनी सांगितले की ते हे आयएसएसवरील त्यांच्या सहकारी अंतराळवीरांसोबत शेअर करण्याची त्यांची योजना आहे. आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक हे पृथ्वीभोवती फिरणारे एक मोठे अंतराळयान आहे. अंतराळवीर त्यात राहतात आणि सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणाचे प्रयोग करतात. ते ताशी २८००० किलोमीटर वेगाने प्रवास करते. ते दर ९० मिनिटांनी पृथ्वीभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करते. ५ अंतराळ संस्थांनी संयुक्तपणे ते बांधले आहे. स्टेशनचा पहिला भाग नोव्हेंबर १९९८ मध्ये लाँच करण्यात आला.
मोहिमेसाठी भारताला खर्च
भारताने आतापर्यंत या मोहिमेवर सुमारे ५४८ कोटी रुपये खर्च केले आहेत. यामध्ये शुभांशू आणि त्यांचे बॅकअप ग्रुप कॅप्टन प्रशांत नायर यांना प्रशिक्षण देण्याचा खर्च समाविष्ट आहे. हे पैसे प्रशिक्षण, उपकरणे आणि आंतरराष्ट्रीय भागीदारीवर खर्च केले जातात. शुभांशूचा हा अनुभव गगनयान मोहिमेसाठी (२०२७ मध्ये नियोजित) खूप उपयुक्त ठरेल. परतल्यानंतर आणणारा डेटा आणि अनुभव भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमाला पुढे नेण्यास मदत करू शकतो. अ‍ॅक्सियम मिशन ४ ही एक खाजगी अंतराळ उड्डाण मोहीम आहे. हे अमेरिकेची खाजगी अंतराळ कंपनी अ‍ॅक्सियम स्पेस आणि नासा यांच्या सहकार्याने होत आहे. हे अ‍ॅक्सियम स्पेसचे चौथे मिशन आहे.
